حقیقت نسخحقیقت نسخ به فقدان مقتضی استمرار در دلیل منسوخ اطلاق می‌شود. ۱ - اختلاف در حقیقت نسخدر این که آیا حقیقت نسخ، رفع حکم است یا دفع آن، اختلاف وجود دارد؛ برخی، مانند مرحوم « آخوند خراسانی » اعتقاد دارند « نسخ » به حسب ظاهر و مقام اثبات، رفع و برداشتن یک حکم ثابت است، به گونه‌ای که اگر دلیل ناسخ مانع نمی‌شد، دلیل اول اقتضای ثبات و استمرار داشت؛ اما در حقیقت و به حسب مقام ثبوت ، «نسخ» دفع حکم است نه رفع آن؛ یعنی دلیل اول دیگر بیش از این زمان ، اقتضای ثبوت و استمرار نداشت. این عده اعتقاد دارند نسخ در حقیقت، نوعی از تخصیص است، هر چند تخصیص در مورد افراد و نسخ در مورد زمان می‌باشد. ۲ - دو مطلب در معنای نسخبنابراین، معنای نسخ این است که حکمی در شرع ثابت بوده و مکلف به حسب ظاهر و اطلاق دلیل آن، تصور می‌کرده که این حکم استمرار دارد، اما در این جا دو مطلب وجود دارد: ۱. مولا با دلیل ناسخ ، آن چه را که مورد تخیل و اعتقاد مکلف بوده ابطال و آن اطلاق زمانی را مقید نموده است؛ ۲. اگر کسی به مولا اشکال کند که چرا از روز اول این مسئله را بیان نکردی، در جواب می‌گوید: مصلحت اقتضا نمی‌کرد از روز اول بگویم که حکم مثلا فقط تا ده سال ثابت است؛ یعنی مصلحت در این بود که در مقام بیان حکم نیز، آن را به صورت اطلاق استمراری مطرح کنم. [۵]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۸، ص۲۵۹.
[۶]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۸، ص۵۴۱.
[۷]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۳، ص۵۱۲.
[۹]
فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، ص۲۵۲.
[۱۰]
جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، ص۵۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۲۹، برگرفته از مقاله «حقیقت نسخ» |